Wat kunnen Nederlandse ondernemers en leiders doen om het populistische tij te keren?
We leven in een extreem turbulente wereld. Oorlogen in Oekraïne, het Midden-Oosten en op vele andere plaatsen in de wereld maken ons onzeker over onze veiligheid. Handelsoorlogen zorgen voor economische onzekerheid. Kunstmatige intelligentie groeit snel en beïnvloedt nu al ongrijpbaar ons leven. Mensen klagen dat ze vastzitten in de algoritmes van Big Tech en een continue crisissfeer.
Ondertussen kiezen we autoritaire leiders, die moedig lijken, maar weinig respect tonen voor de democratie en de rechtsstaat. Feitenvrije politiek, bedreven zonder respect voor de ander. Over media, overheid en sociale grenzen wordt minachtend gesproken. De samenleving raakt daardoor vertrouwen kwijt en neemt populistische kreten over. Nu blijkt dat veel populistische maatregelen niet mogelijk zijn of niet werken, gaat dat vertrouwen nog meer onderuit. Ook het onderwijs en bedrijfsleven ervaren dat overheidsbeleid op losse schroeven staat en weinig consistent is.
Valt het tij nog te keren? Ik ben overtuigd van wel. Crisisprofessor Beatrice de Graaf memoreerde afgelopen 12 december professor Johan Huizinga (1872 – 1945) in de naar hem genoemde jaarlijkse Huizingalezing van de Rijksuniversiteit Leiden. In plaats van toe te geven aan tegenslag en het duister van de vele crises, leert Huizinga juist onszelf te richten op en anderen aan te spreken op positieve eigenschappen waarmee je in een crisis acteert en het duister overwint. Moed tonen en hoopvol blijven zijn twee van die eigenschappen in duistere tijden.
Hoopvol is dat ik zie dat jongeren en volwassenen uiteindelijk ergens bij willen horen. Daarnaast is het hoopvol dat men gehoord, gezien en gerespecteerd wil worden, ook in hun mening of afkeer van (on)zekerheden. Mensen voelen dat ze geen grip hebben op maatschappelijke ontwikkelingen en lopen vast in hun eigen onzekerheid. Dat biedt kansen.
Mededogen en een sterk moreel kompas zijn essentieel voor elke samenleving. We weten het, wereldwijd. Maar doen we er wat mee in ons eigen leven, in onze onderneming, de religieuze of maatschappelijke organisatie die we leiden?
Moderne leiders zijn het aan de samenleving verplicht na te denken over hoe zij zelf en hun organisatie kunnen bijdragen aan het herstel van vertrouwen. Elke organisatie kan in de eigen basisregels vastleggen dat altijd met respect en fatsoen wordt omgegaan met alle stakeholders.
Maar een onzekere samenleving vraagt van leiders aanspreekbaar te zijn, opnieuw te leren luisteren, te begrijpen, mededogen te tonen, te verbinden, te vertrouwen, hoopvol te zijn, moed te tonen en houvast te zoeken en te bieden. En het antwoord op al die vragen is gedreven door waarden en dienend aan de menselijke maat. Voor leiders telt pas als laatste het ondernemersdoel als zegen op hun werk. Echte leiders in het bedrijfsleven, in de media, bij maatschappelijke organisaties, bij de overheid, in de politiek of in religie moeten weer gaan varen op hun moreel kompas, dat volmondig uitdragen en in hun organisatie aanspreekbaar sturen op respect en fatsoen.
Dat levert misschien niet altijd het geld of de glorie op die de ondernemer of leider najaagt. Maar moreel en accountable leiderschap zal het vertrouwen van de mensen in de instituties en hun hogere doelen doen herwinnen. En dat is voor de samenleving pure winst.
Ik geloof in een hoopvol, moedig en liefdevol nieuwjaar!
Harry Scholte is directeur-eigenaar van SterkWerk Communicatie & Strategie, Monalyse en adviseur/bestuurder van maatschappelijke organisaties.