Tegenspraak: duivels belangrijk

Tijdens het nationaal vakcongres voor communicatieprofessionals, georganiseerd door de beroepsvereniging Logeion, zijn de meest relevante communicatietrends gepresenteerd. Eén opvallende praktische aanbeveling was: organiseer/bied tegenspraak. Wat mij betreft een goed plan. Haal die binnen- en buitenwereld onversneden naar binnen. Maar; dan moet je wel tegen kritiek kunnen!

Continu kijken, lezen en luisteren om te weten welke vragen, geruchten, speculaties en roddels er over een organisatie de ronde doen, is noodzakelijk. Wat speelt er en waar moeten we op acteren? Wie dit niet doet, loopt het risico relevante zaken te missen, verkeerd in te schatten of een tunnelvisie te ontwikkelen. Naast de inmiddels onmisbare online-analyses (mediascans en omgevingsanalyses) zijn offline analyses net zo belangrijk en een welkome aanvulling om het beeld in specifieke kwesties nog scherper te krijgen. Voorbeelden zijn burgerpanels, burgerraden, klantcontactgroepen of de inzet van onafhankelijke tegensprekers.

Luis in de pels

Tegensprekers hebben inmiddels allerlei geuzennamen gekregen zoals dwarsdenkers, frisdenkers, luis in de pels of advocaat van de duivel. De laatste aanspreektitel is overigens geen sprookjesfiguur, maar heeft echt bestaan. Paus Sixtus V benoemde deze functionaris in 1587 om voorstellen voor heilig te verklaren personen onder vuur te nemen. In 1982 ontsloeg Paus Johannes Paulus II zijn advocaat van de duivel om zelf vijfhonderd heiligverklaringen te kunnen doorvoeren.

Vooringenomenheid

In ons land deed professionele tegenspraak begin deze eeuw zijn intrede in verband met de politieonderzoeken rond de Deventer moordzaak, de Puttense moordzaak en de Schiedammer parkmoord. Vooringenomenheid, tunnelvisie en slecht onderzoek leidden tot onjuiste veroordelingen. Dat moest stoppen. De tegensprekers deden hun intrede in allerlei rechercheteams. In Trouw maakt Jasper van der Kemp, criminoloog aan de Vrije Universiteit, wel een kanttekening bij de inzet van tegensprekers. “Je hebt dan een heel team dat een kant opgaat en een lid dat daar kritische vragen over stelt. Je wil juist binnen het team dat iedereen het gevonden bewijs kritisch bevraagt. Dus niet alleen: hoe past het bewijs tegen het scenario, maar ook kijken wat de alternatieve scenario’s zijn en welke sporen je dan zou moeten vinden. Dan houd je het sterkste scenario over, omdat je andere kunt uitsluiten.”

Iets mee doen

Tegenspreken is niet alleen toepasbaar binnen de opsporing. Ook ziekenhuizen werken met deze aanpak. Eigenlijk is het systeem binnen iedere organisatie, groot of klein, publiek of privaat, toepasbaar. Zelf ging ik in 2012 als hoofd van het crisiscommunicatieteam politie voor het eerst aan de slag met tegensprekers. Het werd een team van 25 communicatieprofessionals dat niet bij de politie werkte, maar wel affiniteit met politie en justitie had. Na een selectieprocedure werden ze officieel beëdigd als burgervrijwilliger. Zij zijn – uiteraard niet alle 25 tegelijk, maar vaak in groepjes van maximaal vijf – sindsdien op afroep onder leiding van een moderator regelmatig ingezet om als tegensprekers hun kritisch commentaar te geven op de communicatieve inspanningen van politie en het Openbaar Ministerie. Dat hielp ons flink vooruit, omdat we open stonden voor hun feedback en er ook daadwerkelijk iets mee deden.

Leren beter worden

Een organisatie die tegenspraak naar binnenhaalt, toont lef en realiteitszin. Een tegenspreker gaat op zoek naar fouten, verbeteringen, aanpassingen, problemen en verschillen. Goede tegenspraak helpt een organisatie om beter te worden. Uit ervaring weet ik dat de inzet van “die betrokken zeurkousen” bij sommige criticasters tot ergernis en irritatie kan leiden. Het is dus belangrijk het proces vooraf goed te organiseren en bewaken.

Meer weten over de voor- en nadelen van on- en offline tegenspraak? Wij helpen je graag op weg met een aantal tips en tops. Neem contact met ons op